Benedykt Dybowski (1833 - 1930)

Benedykt Dybowski był wielkim naukowcem, opublikował ponad 350 prac i opisał 400 gatunków zwierząt. Zbiory Dybowskiego i jego współpracownika, również zesłańca, Wiktora Godlewskiego, pochodzące ze wschodniej Syberii, dowiodły znaczących różnic między fauną Syberii wschodniej i zachodniej. Kiedy Dybowski otrzymał pozwolenie zamieszkania we wsi Kułtuk nad Bajkałem i w bardzo trudnych warunkach, często przy 40-stopniowym mrozie, z pomocą własnoręcznie sporządzonych narzędzi rozpoczął ze współpracownikiem badanie fauny tego jeziora, uważanego dotąd za ubogie pod tym względem. Badania Dybowskiego doprowadziły do odkrycia szeregu nowych dla nauki form zwierzęcych. Opisał 116 nowych gatunków skorupiaków z rzędu obunogów i 6 nowych gatunków ryb. Na podstawie materiałów bajkalskich zebranych przez Benedykta Dybowskiego jego brat Władysław opisał 88 gatunków mięczaków i 9 gatunków gąbek. Inne zbiory Dybowskiego opracowali inni naukowcy. Prace Dybowskiego rzuciły nowe światło na pochodzenie fauny Bajkału, rozstrzygnęły szereg zagadnień naukowych o dużym znaczeniu.

Wielkie znaczenie dla biologii mają badania Dybowskiego nad endemiczną, reliktową fauną Bajkału. Poza opisaniem wielu gatunków zwierząt żyjących w jeziorze, opisał też dokładnie tamtejsze warunki hydrologiczne i klimatyczne. Jego dziełem jest teoria powstania Bajkału i ewolucji jego fauny. Światu zwierzęcemu tego jeziora poświęcił 43 prace naukowe. Część z nich legła u podstaw nowej nauki – limnologii. Badania Dybowskiego we wschodniej Syberii trwały niecałe dwanaście lat, ale rezultaty tej pracy przerosły wyniki innych, dobrze finansowanych ekspedycji naukowych. Na podstawie okazów przysyłanych przez Dybowskiego do gabinetu zoologicznego Uniwersytetu Warszawskiego słynny polski ornitolog Władysław Taczanowski opracował faunę ptaków Syberii wschodniej, opisując 434 gatunki ptaków, w tym 80 gatunków nowych lub po raz pierwszy odnotowanych na Syberii. Pobyt na Kamczatce również zaowocował bogatymi materiałami, a wyniki badań nad nimi dały podstawę do publikacji naukowych innych badaczy. Wartościowe są też materiały antropologiczne zebrane wśród wymierających plemion Kamczatki.

Był członkiem wielu towarzystw naukowych (między innymi Akademii Umiejętności, Polskiej Akademii Umiejętności, Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Akademii Nauk ZSRR), został odznaczony wieloma medalami z tytułu osiągnięć badawczych oraz Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1921). Otrzymał także godność członka honorowego Związku Sybiraków.

Nazwisko Dybowskiego występuje w nazwach zwierząt, a na wyspie Beringa jest Góra Dybowskiego. Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu w 2010 roku monety z serii „Polscy Podróżnicy i Badacze” upamiętniające Benedykta Dybowskiego - o nominale 2 złote (ze stopu Nordic Gold) oraz o nominale 10 złotych (wykonana w srebrze).

Biografia

Benedykt Dybowski urodził się 12 maja 1833 roku w Adamarynie (okolice Mińska) w rodzinie szlacheckiej jako syn Jana herbu Nałęcz i Salomei z Przesieckich. Miał trzy siostry i dwóch braci.

W 1853 r. ukończył szkołę średnią w Mińsku Litewskim. Studiował w latach 1853 -1857 medycynę i nauki przyrodnicze na Uniwersytecie w Dorpacie (obecnie Tartu w Estonii), ale został relegowany z uczelni i kończył studia w latach 1857-1858 na Uniwersytecie we Wrocławiu. W latach 1858–1860 odbył studia paleontologiczne, botaniczne i medyczne w Berlinie. Członek korporacji akademickiej Konwent Polonia. W 1860 r. w Berlinie na podstawie pracy nad determinacją płci u pszczół uzyskał tytuł doktora. W Berlinie wydał pracę o odkrytym przez siebie gatunku zadychry (Branchipus grubii). W 1861 r. wrócił do Dorpatu i przedstawił uniwersytetowi pracę o rybach karpiowatych Inflant. Praca ta zyskała mu opinię znakomitego badacza.

Dybowski działał także w konspiracji patriotycznej. Za udział w manifestacji w katedrze wileńskiej został aresztowany i przez pewien czas więziony. W tym czasie Uniwersytet Jagielloński zaproponował Dybowskiemu katedrę zoologii, rząd austriacki jednak z powodów politycznych nie zatwierdził tego wyboru. W roku 1862 Dybowski został powołany do Szkoły Głównej w Warszawie na stanowisko adiunkta. Jego praca pedagogiczna trwała jednak niedługo: Dybowski brał czynny udział w organizacji powstania jako komisarz Rządu Narodowego na Litwę i Białoruś. W wyniki czego został aresztowany i skazany na śmierć, ale dzięki wstawiennictwu środowiska naukowego Europy, zamieniono mu to na 12 lat katorgi i zesłania na Syberię.

W 1865 roku, jako zesłaniec na Syberii, rozpoczął działalność badawczą. Zbierał materiały faunistyczne najpierw w okolicach Siwakowej w pobliżu Czyty, potem w Darasuniu na zboczach Gór Jabłonowych.

Dzięki pomocy Syberyjskiego Oddziału Towarzystwa Geograficznego w 1867 r. Dybowski pozwolenie zamieszkania we wsi Kułtuk, położonej na płd-zach. brzegu Bajkału. Umożliwiło mu to prowadzenie wszechstronnych badań tego najgłębszego jeziora na świecie.

W latach 1872-1875 prowadził badania w innych, dalszych częściach Syberii, a od 1875-1877 ponownie nad Bajkałem. W latach 1878-1883 mieszkał w Pietropawłowsku i prowadził badania na Kamczatce. W 1881 r. otrzymał propozycję pracy na Uniwersytecie w Petersburgu, ale z powodów patriotycznych odmówił, objął natomiast w 1883 r. katedrę zoologii na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie pracował do emerytury (1906 r.). Mimo przejścia na emeryturę nie zaprzestał pracy, publikował dziesiątki prac naukowych i liczne artykuły popularyzatorskie.

W 1886 r. ożenił się z Heleną z Lipnickich, z którą miał troje dzieci – dwie córki i adoptowanego syna. W 1928 r. otrzymał tytuł honorowego obywatela Lwowa (wręczony w 1929 r.).

Zmarł 31 stycznia 1930 r. we Lwowie i został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim wśród innych powstańców styczniowych.