Idea i historia

Panteon Narodowy utworzony w kryptach Kościoła św. Piotra i Pawła w Krakowie obok królewskiej nekropolii na Wawelu i Grobu Zasłużonych na Skałce staje się ważnym miejscem podtrzymywania tradycji narodowej i pielęgnowania polskości oraz kultywowania idei eduW liście intencyjnym, podpisanym 26 stycznia 2010 r. przez przedstawicieli środowisk nauki, kultury, sztuki oraz przedstawicieli władz administracyjnych i samorządowych Krakowa i Województwa Małopolskiego w sprawie powalania Panteonu przy Kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła, otwierdzona została wola podjęcia wszelkich kroków dla zachowania w Krakowie tego szczególnego miejsca narodowej pamięci i dumy.

Jednocześnie inicjatorzy tej idei zobowiązali się dołożyć wszelkich należytych starań, by tak jak Skałka jest dopełnieniem Nekropoli Królewskiej, tak Panteon Narodowy przy Kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła stał się naturalną kontynuacją idei Grobu Zasłużonych. Powyższe dążenie zostało potwierdzone zapisem przez sygnatariuszy listu, (…) „Pragnąc wyrazić wdzięczność i uznanie naszym przodkom, środowisku naukowemu Uniwersytetu Jagiellońskiego i Polskiej Akademii Umiejętności, a szczególnie prof. Józefowi Łepkowskiemu, za podjęty i zrealizowany zamysł utworzenia Grobu Zasłużonych na Skałce uznajemy XIX-wieczną ideę powstania Panteonu Narodowego – miejsca spoczynku twórców narodowej kultury i nauki jako naturalne dopełnienie nekropolii królewskiej na Wawelu. Czujemy się zobowiązani dziś, gdy wypełniły się miejsca w Skałecznej Krypcie, podjąć raz jeszcze historyczną powinność i społeczne zobowiązanie do kontynuacji tego szczególnego miejsca spoczynku Wielkich Polaków.”

Dla sprawnej rozbudowy Panteonu Narodowego 11 krakowskich uczelni publicznych przy wsparciu Polskiej Akademii Umiejętności oraz Archidiecezji Krakowskiej, powołało Fundację „Panteon Narodowy” a przyszłe decyzje w sprawie pochówków powierzyło 9 osobowej Kapitule Panteonu.

Prowadzone przez kolejne lata prace badawcze, archeologiczne, rewaloryzacyjne i remontowo – konserwatorskie doprowadziły do oddania dla zwiedzających wydzielonych powierzchni Panteonu oraz umożliwiły otwartą ekspozycję sarkofagów Postaci ważnych dla pielęgnowania polskości. 17 września 2013 roku w odrestaurowanej krypcie Panteonu złożone zostały sprowadzone z Francji prochy wybitnego dramatopisarza Sławomira Mrożka.

Sprawozdanie z prac archeologicznych

Budowę Panteonu Narodowego połączoną z rewaloryzacją krypt pod prezbiterium kościoła św. Piotra i Pawła, badaniami archeologicznymi w wirydarzu i wzmocnieniem konstrukcji wsch. części kościoła i okolicznych obiektów rozpoczęto w 2010 r. i prowadzona jest sukcesywnie do dzisiaj. Od 2011 r. prace wspierane są finansowo środkami Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa. Nim jednak na dobre rozpoczęto prace konserwatorskie, archeologiczne, konstrukcyjne, z podziemi kościoła wydobyto i przesiano przeszło 100 ton ziemi¹, w której znaleziono kilka tysięcy obiektów: w większości fragmenty ceramiczne, groty strzał, płytki ceramiczne, naczynia i inne. W kolejnych etapach zdarzały się jeszcze bardziej interesujące znaleziska: fragmenty zdobionej ceramiki, gotyckie naczynia, płytki posadzkowe z dekoracją, figurki zwierząt, monety. Znaleziska potwierdzały założenie, że osadnictwo w tej części miasta na tzw. Okole, sięga IX w.

W 2012 realizacja prac współfinansowanych z NFRZK dotyczyła kolejnego etap prac archeologicznych na dziedzińcu oraz prac konserwatorsko – budowlanych i archeologicznych w kryptach pod prezbiterium. W krypcie nr 9 dokonano istotnego odkrycia historycznego – odnaleziono XIV w. piec do wypalania słodu, który został utrwalony i poddany konserwacji zabezpieczającej, a następnie zasłonięty. Stąd w tej chwili, posadzka w krypcie lekko się unosi.

W 2013 roku w Panteonie Narodowym pochowany został Sławomir Mrożek. Na ścianie krypty, w której ulokowany został sarkofag poety, poddawanej rewaloryzacji w tym czasie, odnaleziono datę „1735”, pozostawioną przez ówczesnych murarzy.

Kolejne lata obfitowały w odkrycia, które z jednej strony wymuszały działania wzmacniające statykę okolicznych obiektów co przedłużało inwestycję i podnosiło jej koszty, ale też znacząco podnosiły wiedzę dotyczącą chronologii osadnictwa we wsch. partii Okołu. W samym tylko 2013 r. wydobyte 100m3 ziemi z wykopów przesiano przez sita, co pozwoliło na znaczne zwiększenie liczby odnalezionych drobnych artefaktów, ale też znacznie spowolniło sam proces. Odkrywane w trakcie kolejnych etapów prac archeologicznych fragmenty kamiennych murów, uznawane w początkowych fazach eksploracji za relikty muru obronnego tożsamego z odkrytym w 1959 r. przez Kazimierza Radwańskiego, po pogłębionych badaniach w 2015 r. pozwoliły jednak na odmienną interpretację. Zdaniem badacza architektury Waldemara Niewaldy, mamy tu do czynienia z reliktem średniowiecznej, możnowładczej siedziby, której mury rozebrane zostały w związku z budową kościoła św. Piotra i Pawła.

W kolejnych latach sukcesywnie realizowano prace wewnątrz krypt, których ceglane, lub pokryte wyprawą tynkową ściany i sklepienia poddawane były rutynowym zabiegom konserwatorskim, a krypty wyposażano w niezbędną infrastrukturę techniczną.

W 2015 r. przeprowadzono konserwację kamiennych sarkofagów ulokowanych w kryptach po północnej stronie prezbiterium (krypty nr 11 13F). Sarkofag w kształcie zdobnej tumby z wapienia pińczowskiego biskupa Andrzeja Zawiszy Trzebickiego, zmarłego 28.12.1679 r., a pochowanego w krypcie kościoła w styczniu 1680 r. Biskup zaznaczył się w historii państwa, był wyznaczany do przeprowadzania elekcji króla po śmierci Michała Korybuta Wiśniowieckiego, był również założycielem pierwszego w Polsce szpitala dla psychicznie chorych, tzw. „Dom Pod Łabędziem”, przy ul. Szpitalnej 13. Na froncie sarkofagu płaskorzeźbiony herb rodu Trzebickich - Łabędź. Sarkofag młodego hrabicza Witolda Szeligi Bielińskiego z piaskowca dobczyckiego, autorstwa Jana Nepomucena Gallego, urodzonego w Polsce syna włoskiego rzeźbiarza, sprowadzonego z Livorno do fabryki marmurów w Dębniku przez Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ten sarkofag wymagał przesunięcia w bardziej dogodne miejsce w krypcie uniemożliwiające uszkadzanie kamienia przez turystów – został zatem zdemontowany i zamontowany ponowni już w nowym miejscu. Oba sarkofagi zachowane były w dość dobrym stanie technicznym, wymagały jednakże oczyszczenia z nawarstwień i brudu, uzupełnienia drobnych ubytków, oprawienia i uczytelnienia liternictwa.

Opracowała: mgr Elżbieta Knafel-Olko
Małopolski Urząd Wojewódzki
Wydział Administracyjno – Logistyczny
Oddział Rewaloryzacji Zabytków Krakowa i Dziedzictwa Narodowego

¹Miesięcznik Fundacji Panteon Narodowy „Pasja”, czerwiec 2012 r.