Antoni Dobrowolski (1872 - 1954)

Antoni Dobrowolski był niestrudzonym badaczem, który pozostawił po sobie ogromny dorobek, przede wszystkim z zakresu geofizyki związanych z badaniami lodu. Dobrowolski jest autorem jedynej oryginalnej pracy polskiej o wyprawach polarnych (1914), wielokrotnie wznawianej oraz monografii lodu („Historia naturalna lodu”, 1923) – jedynej takie pozycji w polskiej literaturze. Jako pierwszy ustalił też symetrię krystalograficzną kryształów lodu. Był twórcą odrębnej dziedziny wiedzy – kriologii (hydrologii lodu).

Duże znaczenie dla jego rozwoju miała pierwsza wyprawa polarna z innym słynnym badaczem polarnym - Henrykiem Arctowskim (1897-1899), w trakcie której ich statek „Belgica” został uwięziony w lodzie na 13 miesięcy. Okres uwięzienia w lodzie starano się wykorzystać na kontynuowanie prac naukowych. Składały się na nie badania astronomiczne, meteorologiczne, oceanograficzne, geologiczne, botaniczne i zoologiczne. Dobrowolski, który do tej pory łączył obowiązki zwykłego marynarza z asystowaniem w laboratorium, w uznaniu swojej pracy został podniesiony do rangi naukowca. Pozwolono mu prowadzić samodzielne obserwacje meteorologiczne: trzy razy dziennie sprawdzał barwę oceanu, przyglądał się pokrywie lodowej, niebu i chmurom. Wcześniej jako asystent Arctowskiego zajmował się głównie czyszczeniem i szorowaniem laboratorium, podawaniem przyrządów naukowych i wykonywaniem prostych i żmudnych czynności. Warto też dodać, że Dobrowolski był traktowany jako praktykant - uczono go botaniki, a Arctowski tłumaczył mu różne zjawiska geologiczne i meteorologiczne. Ponadto Dobrowolski w wolnych chwilach czytał książki naukowe dostępne na „Belgice”. Dzięki temu zdobywał wiedzę i rozwijał swoje umiejętności badawcze, co bardzo przydało się w jego dalszej karierze naukowej. Można powiedzieć, że właśnie na tej wyprawie Dobrowolski stał się geofizykiem - ekspertem w dziedzinie lodu i śniegu, czyli w tym, czym zajmował się podczas wyprawy Gerlache’a.

Był także inicjatorem i osobą wspierającą polskie wyprawy polarne w okresie międzywojennym (m.in. wyprawa na Spitsbergen w 1934 roku). Postulował założenie stałej stacji naukowej na norweskiej arktycznej Wyspie Niedźwiedziej.

Założył Polskie Koło Polarne, był inicjatorem powstania Obserwatorium Sejsmologicznego w Warszawie, Obserwatorium Morskiego w Gdyni i Obserwatorium Aerologicznego w Legionowie. Oprócz badań geofizycznych Dobrowolski zajmował się również pedagogiką, pełniąc także ważne stanowiska państwowe w ministerstwie oświaty i inne liczne funkcje społeczne.

W uznaniu jego zasług w badaniach polarnych jego imieniem została nazwana polska stacja polarna na Antarktydzie (czynna do 1979 r.), jedna z wysp w Archipelagu Palmera, lodowiec oraz szczyt na Wyspie Króla Jerzego. Pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

W 2007 r. Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiające Antoniego B. Dobrowolskiego i Henryka Arctowskiego, o nominale 10 zł (srebrna) i 2 zł (w stopie Nordic Gold).

Biografia

Antoni Bolesław Dobrowolski urodził się 6 czerwca 1872 w Dworszowicach Kościelnych. Pochodził z biednej rodziny. Jego ojciec Jan, był chłopem bezrolnym. Od dwunastego roku życia pracował na swoje utrzymanie, m.in. udzielając korepetycji. Ukończył gimnazjum w Warszawie. W młodości działał w konspiracji. Niedługo po maturze w 1891 roku, został aresztowany przez władze carskie i skazany na trzy lata więzienia za działalność konspiracyjną w ramach II Proletariatu. Początkowo więziony w pawilonie Cytadeli w Warszawie, potem na Pawiaku i w Petersburgu, a następnie zesłany do Tyflisu na Kaukazie, skąd uciekł w 1894 r. do Szwajcarii. Od 1895 r. mieszkał w Belgii, gdzie podjął studia uniwersyteckie w Liège w zakresie fizyki i nauk biologicznych.

Wraz z innym sławnym badaczem Henrykiem Arctowskim uczestniczył w belgijskiej wyprawie antarktycznej Adriena de Gerlache’a, w latach 1897–1899. W marcu 1898 roku ich statek Belgica został uwięziony przez lody na Morzu Bellingshausena. Uczestnicy wyprawy dokonali pierwszego, trzynastomiesięcznego zimowania na Antarktydzie. Po powrocie z wyprawy polarnej pracował w belgijskim biurze polarnym w Brukseli.

W 1907 na fali amnestii dla emigrantów politycznych, ogłoszonej przez cara Mikołaja II, powrócił do Polski, gdzie do 1914 r. pracował jako nauczyciel. W latach 1914-1917 przebywał na stypendium naukowym w Szwecji, prowadząc badania nad krystalografią lodu i lodem atmosferycznym. W 1917 r. powrócił do Warszawy, gdzie do 1922 pracował jako wizytator generalny i naczelnik programowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Od 1924 był wicedyrektorem (od 1927 dyrektorem) w Państwowym Instytucie Meteorologicznym. W latach 1929–1949 przewodniczył Towarzystwu Geofizyków. Był inicjatorem utworzenia Obserwatorium Sejsmologicznego w Warszawie. Kierował polskimi pracami badawczymi podczas II roku polarnego (1932–1933). Zorganizował wówczas wyprawę naukową na Wyspę Niedźwiedzią.

Oprócz badań geofizycznych Dobrowolski zajmował się również pedagogiką. Od 1927 do 1938 był profesorem pedagogiki ogólnej Wolnej Wszechnicy Polskiej. W latach 1946–1954 profesorem pedagogiki Uniwersytetu Warszawskiego. W 1947 r. został wyróżniony godnością honorowego członka Polskiego Towarzystwa Geofizycznego. W 1952 r. został członkiem tytularnym PAN.

Zmarł 27 kwietnia 1954 w Warszawie, został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.