Michał Boym (1612 - 1659)

Michał Boym pomimo swojej skromności, o czym świadczy podpisywanie się „sługa bezużyteczny, Michał Boym, Polak” był wybitnym naukowcem w dodatku nie wstydzącym się swojej polskości. Według niektórych biografów zostawił po sobie około dwadzieścia dzieł. Część z tych dzieł została zachowana w rękopisach, ale część zaginęła, dlatego nie wszystkie zostały wydane. Miał bardzo rozległe zainteresowania, oprócz zainteresowań geografią, florą i medycyną chińską pisał także o Konfucjuszu oraz matematyce i astrologii chińskiej, ale także o Afryce Wschodniej, w której przebywał po drodze do Indii.

Największe jego osiągnięcia naukowo-poznawcze są związane z jego dwoma wyprawami do Chin. Pierwsza z nich rozpoczęta w 1643 r. w Lizbonie miała postój w Afryce Wschodniej. Efektem tego pobytu jest opracowanie wraz z unikatowymi rysunkami fauny i flory, które są pierwszym polskim opisem ludności i przyrody tej części Afryki – między Przylądkiem Dobrej Nadziei a ujściem rzeki Zambezi. Podczas kolejnego etapu podróży - pobytu na wyspie Hajnan zbierał materiały do swojego głośnego atlasu Chin oraz jednej ze swoich wybitnych prac o florze chińskiej – Flora Sinensis. Swoją wiedzą i działalnością naukową zaimponował cesarzowi Chin, który wysłał go z trudną misją z powrotem do Europy, do papieża, z prośbą o pomoc. Trasa powrotna była równie skomplikowana i niebezpieczna jak podróż do Chin, szczególnie, że znaczna jej część – z zachodnich Indii (Goa) odbywała się drogą pieszą przez Persję, Mezopotamię aż do Smyrny i dalej Wenecji. Opis tej podróży to kolejne dzieło Boyma. Niestety misja nie zakończyła się sukcesem, gdyż nie został przyjęty przez papieża Innocentego X, a list z prośbą o wsparcie otrzymał dopiero jego następca.

Będąc w Rzymie napisał swoje kolejne wybitne dzieło – geografię Chin (Brevis Sinarum Imperio Descripto) oraz dokończył rozpoczęte w czasie podróży dzieło - pierwszy w języku europejskim opis flory Chin. Miał duży wpływ na dzieła innych sinologów (A. Kircher, J. Ricciolini), m.in. w dziele jednego z nich był opublikowany słownik chiński Boyma.

Z drugą podróżą do Chin, rozpoczętą w 1656 r., wiążą się kolejne wybitne dzieła dotyczące medycyny „Medicus Sinicus” oraz „Receptarum Sinensium Liber” (wydane pośmiertnie). Niestety przedwczesna śmierć w 1659 r. przerwała jego prace, ale rękopisy jego dzieł zostały zachowane przez towarzyszy podróży i odnalezione po wielu latach.

Do jego wybitnych osiągnięć należy zaliczyć: jedną z pierwszych europejskich map Chin z naniesionym wielkim Murem oraz Pekinem, atlas Chin, opis flory chińskiej oraz geografię Chin, a także podręczników do medycyny chińskiej oraz słownika języka chińskiego. Jest doskonałym przykładem, obok innych wielkich jezuitów, jak można łączyć pracę misjonarską z wybitną pracą naukową, przy poszanowaniu innych kultur i uznaniu dla ich dorobku. Dzięki niemu Europa otrzymała usystematyzowaną wiedzę o ówczesnych Chinach.

Biografia

Urodził się we Lwowie 1612 roku, jak przyjmuje większość biografów (choć wg źródeł watykańskich o jezuitach w Polsce pojawia się data 1614 r.), w rodzinie szlacheckiej. Rodzina do Lwowa przybyła z Węgier, a polskie szlachectwo otrzymał dziadek Michała – Jerzy. Jego ojciec – Paweł Jerzy był lekarzem, wykształconym w Padwie, gdzie ukończył studia lekarskie jako doktor filozofii i medycyny. Wg niektórych źródeł pełnił on funkcję nadwornego lekarza króla Zygmunta III. Oprócz praktyki lekarskiej ojciec prowadził także interesy handlowe. Michał był jednym z jego 6 synów.

W wieku 14 lat ciężko zachorował i w tym czasie miał ślubować, że jeśli powróci do zdrowia to wstąpi do zakonu i odda się pracy misyjnej na Dalekim Wschodzie. Po ukończeniu kolegium jezuickiego we Lwowie, studiował filozofię w Kaliszu i teologię w Krakowie, w którym to mieście wstąpił do nowicjatu zakonu jezuitów (Towarzystwa Jezusowego). Od młodości wykazywał duże zdolności naukowe w zakresie przyrodniczym i matematycznym, co zdecydowało, że zgodzono się na przyjęcie jego podania o wyjazd na misję do Chin. Być może doświadczenie lekarskie ojca i jego polecenie w testamencie, aby dzieci zajęły się medycyną, spowodowało, że zainteresował się w późniejszym czasie także medycyną chińską.

W 1643 roku udał się z Lizbony na misje do Azji. Wcześniej uzyskał w Rzymie błogosławieństwo papieża Urbana VIII. Droga do Chin prowadziła przez Mozambik (stolicę Portugalskiej Afryki Wschodniej), gdzie zatrzymał się na kilka miesięcy. Następnie pożeglował do Makau – portugalskiej enklawy w Chinach. Następnie – po kilkunastu miesiącach nauki języka chińskiego i wykładaniu na jednym z jezuickich kolegiów – dotarł na wyspę Hajnan, gdzie zatrzymał się ok. 3 lat. Tam poznawał obyczaje chińczyków, doskonaląc język i zaczął pisać swój głośny opis Chin, którego rękopis znajduje się w Bibliotece Watykańskiej w Rzymie.

Pod koniec 1647 r. udało się do prowincji Kuangsi w południowych Chinach, na dwóch chrześcijańskiego cesarza Jung-li, z dynastii Ming. Stamtąd na początku 1651 roku został wysłany do papieża do Rzymu z prośbą o pomoc państw europejskich (z którymi utrzymywano stosunki handlowe) w związku z najazdem mandżurskim z północy. Dlatego bywa nazywany „ostatnim wysłannikiem dynastii Ming”. W misji tej przebył długą drogę lądowo-morską. Do Rzymu dotarł w 1652 r. Opis tej podróży w rękopisie znajduje się w Archiwum Jezuickim w Rzymie.

Podczas czteroletniego pobytu w Rzymie prowadził intensywną pracę naukową, czego efektem są liczne dzieła, m.in. obszerna geografia Chin oraz opis flory chińskiej. Nawiązał kontakty z innymi uczonymi europejskimi, którym przekazywał swoją wiedzę o Chinach, wykorzystywaną przez nich w swoich pracach.

W 1656 otrzymał pozwolenie władz kościelnych na kolejną podróż do Chin, w którą wyruszył pod koniec 1656 r. lub na początku 1657. W połowie 1657 r. dotarł do Goa (zachodnie Indie), skąd pieszo przebył subkontynent indyjski do wschodniej części kraju, a następnie popłynął do stolicy Syjamu (obecnie Tajlandia), gdzie przybył na początku 1658 r. Tutaj ukończył kolejne dzieła – na temat medycyny chińskiej. W sierpniu 1658 r. przybył do Tonkinu, gdzie ze względu na chorobę musiał się zatrzymać na dłużej. Dopiero w następnym roku mógł wyruszyć dalej do Chin, do cesarza, jednak zmarł w drodze, w prowincji Kuangsi, dnia 22 sierpnia 1659 r.