Stanisław Moniuszko (1819 - 1872)

Biografia

Stanisław Moniuszko urodził się 5 maja 1819 roku w majątku Ubiel (obecnie Białoruś) w guberni mińskiej, w rodzinie szlacheckiej herbu Krzywda. Był jedynym męskim potomkiem rodu Moniuszków, mimo iż ojciec kompozytora, Czesław, posiadał (oprócz czterech sióstr) pięciu braci. Czesław jako jedyny spośród braci nie ukończył studiów uniwersyteckich, doceniał jednak wagę dobrego wykształcenia i pragnął zapewnić synowi edukację na odpowiednim poziomie. Matka Stanisława, Elżbieta z Madżarskich, była osobą utalentowaną artystycznie: grała na fortepianie, śpiewała, interesowała się sztuką, literaturą i teatrem.

„Pierwszą szkołą pojmowania muzyki były dla mnie Śpiewy historyczne Niemcewicza wykonywane dziwnie miłym głosem przez moją Matkę” – wspomina Stanisław Moniuszko w liście do Adama Kirkora. „Te poważne melodie, jakkolwiek nie bardzo przystępne, były moim codziennym muzykalnym pokarmem, i, pięcioletnie dziecko, wszystkie najdokładniej śpiewałem nie uczony. Ta łatwość pamiętania i pojmowania trudnej muzyki miała być świadectwem mojej zdolności, kształcić więc ją pilnie postanowiono”. Z tego właśnie powodu w 1827 roku rodzina Moniuszków przeprowadziła się do Warszawy. Staś, pobierając nauki w domu, zdawał równocześnie odpowiednie egzaminy w gimnazjum OO. Pijarów, o czym świadczy świadectwo szkolne, wydane w lipcu 1830 r., promujące go do klasy IV. Natomiast wykształcenie muzyczne przyszłego kompozytora powierzono Augustowi Freyerowi, który oprócz gry na fortepianie i organach uczył go podstaw teorii muzyki. W domu rodzinnym kształtowała się kultura estetyczna młodego Stanisława, wrażliwość na sztukę oraz postawa patriotyczna; częstymi gośćmi byli m.in. Joachim Lelewel, Julian Korsak (poeta i tłumacz Byrona, Shakespeara, Goethego) czy zesłaniec na Syberię gen. Józef Kopeć.

W roku 1830, Moniuszkowie przenieśli się do Mińska, gdzie Stanisław poszedł do gimnazjum, a muzyki uczył go znakomity pedagog Dominik Stefanowicz, który nie tylko rozwijał umiejętności pianistyczne swojego ucznia, ale przez wszystkim zapoznawał go (za pomocą partytur) z kanonem ówczesnej literatury muzycznej. W 1834 r., Moniuszko przerwał naukę w mińskim gimnazjum, ukończywszy klasę szóstą. Dalsza edukacja polegała w dużej mierze na samokształceniu, głównie za pomocą lektury: Stanisław odziedziczył po stryju Kazimierzu bogatą bibliotekę, którą sukcesywnie poznawał i regularnie wzbogacał o nowości wydawnicze. W 1836 r. ze stryjem Aleksandrem udał się w podróż do Wilna, gdzie miał okazję po raz pierwszy zetknąć się ze światem opery: ujrzał na scenie m.in. Wolnego strzelca Webera i Normę Belliniego. Ponadto w domu państwa Müllerów poznał córkę gospodarzy, pannę Aleksandrę, którą od pierwszego wejrzenia pokochał wielką i odwzajemnioną miłością. Postanowił się z nią ożenić i – mimo wątpliwości obu rodzin – uzyskał zgodę na zaręczyny, ale warunkiem dopełnienia kontraktu było zdobycie przez Stanisława wyższego wykształcenia. W tym celu Czesław Moniuszko wysłał syna na studia do Berlina, na naukę u Carla Friedricha Rungenhagena, ówczesnego dyrektora berlińskiej Singakademie. Stanisław przez cztery lata uczył się kontrapunktu, harmonii, instrumentacji oraz dyrygentury, akompaniował chórowi podczas prób, a także samodzielnie prowadził próby (w zastępstwie za prof. Rungenhagena) i był korepetytorem śpiewaków. Równocześnie konsekwentnie poszerzał znajomość literatury muzycznej, zwłaszcza repertuaru operowego.

W Berlinie Moniuszko zadebiutował jako kompozytor, wydając w 1838 r. w oficynie Bote&Bock swoje pierwsze trzy pieśni do słów Adama Mickiewicza (z tekstem polskim i w niemieckim tłumaczeniu Blankenseego): Sen, Niepewność, Moja pieszczotka. Wydawnictwo zyskało przychylne uwagi krytyki, tak polskiej jak i niemieckiej. Później wydał kolejne pieśni oraz skomponował też kolejne pieśni, dwa kwartety smyczkowe oraz operetkę Nocleg w Apeninach (do tekstu komedii A. Fredry).

Podczas studiów berlińskich prowadził stałą korespondencję ze swoją narzeczoną Aleksandrą, nazywaną pieszczotliwie Olesią, później Omką, Omeczką, Ominą, Osieńką, Olutkiem, Omtaszkiem, Drogim Aniołkiem… Narzeczeni wytrzymali próbę czasu – w czerwcu 1840 r. Moniuszko został dyplomowanym kompozytorem, a 26 sierpnia tego samego roku w Wilnie odbył się tak długo wyczekiwany ślub. Młoda para zamieszkała w Wilnie, w domu rodziców Aleksandry, a Stanisław podjął pracę jako organista w kościele św. Jana, równocześnie dorabiając jako nauczyciel muzyki. Starał się ożywić kulturę muzyczną w Wilnie, organizując, przygotowując i prowadząc koncerty, podczas których prezentowane były słynne dzieła z europejskiego repertuaru. Nie zaniedbywał też działalności kompozytorskiej: pisał pieśni, krótkie komedie muzyczne (m.in. Karmaniol, Loteria), dzieła sakralne (m.in. I Litania Ostrobramska). W 1843 r. udał się w podróż do Petersburga, by uzyskać zgodę cenzury na publikację I Śpiewnika domowego - zbioru pieśni przeznaczonych do muzykowania domowego.

Bibliografia

Stanisław Moniuszko, list do Adama Kirkora z 21 listopada 1856 [w:] Stanisław Moniuszko. Listy zebrane, red. W. Rudziński. PWM, Kraków1967, s. 236.