Mieczysław Tomaszewski (1921 - 2019)

W artykule „W stronę muzykologii humanistycznej” (2000) Mieczysław Tomaszewski pisał: „Z jednej strony interpretator dzieła muzycznego – czy określonej twórczości – ma do dyspozycji nie jedną, a dość nawet znaczną ilość wysoce wyspecjalizowanych metod analizy i interpretacji uznanych za przynależne do paradygmatu muzykologii akademickiej. Z drugiej strony zaś coraz częstsze stają się głosy konstatujące niewystarczalność stosowanych w praktyce metod. Niewystarczalność, gdy chodzi o uchwycenie w danym dziele tego, co w nim najbardziej istotne: jego szczególności, odrębności, niepowtarzalności, a także – jego wartości i «artystyczności»”. Odpowiedzią na ów stan stała się autorska koncepcja interpretacji integralnej, polegająca na rozpatrywaniu dzieła muzycznego od jego genezy do recepcji i rezonansu, w szerokim kontekście kultury. „Muzykologia jest zarazem nauką i refleksją nad konkretnym dziełem muzycznym i nad muzyką (w ogóle), jako zjawiskiem artystycznym i przesłaniem twórczym” – tłumaczył już w późnych latach 70. XX wieku Tomaszewski („Muzykologia wobec współczesności”, 1979).

W rozmowach przeprowadzonych w roku 2011 przez Krzysztofa Drobę i objętych tytułem „Odczytywanie na nowo” (2011), Mieczysław Tomaszewski odniósł się do formacji, której przewodził: „Próbowaliśmy interpretować odmienne zjawiska twórcze, pracowaliśmy w oparciu o różne metodologie, przyjmowaliśmy rozmaite perspektywy estetyczne, ale posiadaliśmy przez wszystkie te lata pewien wspólny mianownik: poczucie i przekonanie, że muzyka jest przejawem kultury, wyrazem duchowego życia człowieka oraz jego osobowości. To stanowiło w polskiej muzykologii novum. Chyba dlatego też w którymś momencie zostaliśmy nazwani krakowską szkołą teoretyczną”.

W badaniach dzieła muzycznego Mieczysław Tomaszewski postulował konieczne wyjście od „wsłuchania się” w to, co dzieło ma nam do powiedzenia. I przestrzegał: „Nie może być wykładni «jedynie słusznej», choćby z samej natury rzeczy. Każda interpretacja jakiejś twórczości jedynie zbliża się do prawdy: jest interpretacją jedną z możliwych”. Jedną z kluczowych figur myśli we współczesnej humanistyce stała się kategoria afektu, zyskuje także rangę znaczącą w refleksji teoretyczno-muzycznej o orientacji właśnie humanistycznej. O badania nad ekspresją dzieła muzycznego upominał się refrenicznie właśnie Tomaszewski. Tłumaczył (w roku 2000), że „w samym dziele – nie poza nim – tkwi główna przyczyna sprawcza oddziaływania utworu, generująca kierunki i kategorialne zespoły jakości w poszczególnych fazach: realizacji dźwiękowej, percepcji słuchowej i recepcji znakowej (symbolicznej) utworu. To ona determinuje kategorialnie kształt jego werbalizacji”.

Do swoich poszukiwań twórczo-naukowych Tomaszewski odniósł się następująco: „Droga, która mnie prowadziła w badaniach na polu teorii muzyki, zaczęła się na dobre od fenomenologii, od Ingardena. Ale zaraz potem skręciła w stronę strukturalizmu, później poprzez teorię informacji doprowadziła mnie do semiotyki i dopiero na koniec do egzegetyki i hermeneutyki. Były to metodologie, zarazem punkty widzenia, które poznawałem krytycznie. Interesowały mnie jedynie z punktu widzenia muzyki. Nie brałem ich więc en bloc”.

Profesor Tomaszewski chciał uchwycić fenomeny i paradoksy muzyki, tworząc syndromy w rodzaju coincidentia oppositorum, wyróżniając differentia specifica rozważanych zjawisk, w szerokim kontekście kultury. Nie bał się podnosić zagadnień wartości uniwersalnych i fundamentalnych, także – problematyki ekspresji, z akcentami położonymi na węzłowe momenty życia twórcy. W centrum – zawsze stał człowiek. Człowiek pełny.

Twórca „Krakowskiej Szkoły Teoretycznej”, zorientowanej humanistycznie, doktor honoris causa Akademii Muzycznej w Krakowie, Honorowy Obywatel Krakowa, Kawaler Orderu Orła Białego.

Z prac Mieczysława Tomaszewskiego: „Kompozytorzy polscy o Fryderyku Chopinie. Antologia”, Kraków 1959, wyd. nowe uzupełnione PWM – Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Kraków – Warszawa 2017; „Chopin. Diariusz par image”, Kraków –Warszawa 1990; „Fryderyk Chopin. Życie twórcy”, Leksykon multimedialny. CD-ROM, Kraków 1995; wersja nowa Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Warszawa 2015; „Muzyka Chopina na nowo odczytana”, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 1996; „Studia nad pieśnią romantyczną. Od wyznania do wołania”, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 1997; „Chopin. Człowiek, dzieło, rezonans”, Poznań 1998; 2. wyd. (uzupełnione) Kraków 2005; skrócona wersja niemiecka: „Frederic Chopin und seine Zeit”, Laaber 1999; „Nad pieśniami Karola Szymanowskiego. Cztery studia”, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 1998; „Interpretacja integralna dzieła muzycznego. Rekonesans”, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 2000; „Chopin i George Sand. Miłość nie od pierwszego spojrzenia”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003; wyd. nowe poprawione Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Warszawa 2018; „Muzyka w dialogu ze słowem”, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 2003; „Krzysztof Penderecki and His Music. Four Essays”, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 2003; „O muzyce polskiej w perspektywie intertekstualnej. Studia i szkice”, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 2005; „Penderecki. Bunt i wyzwolenie. Rozpętanie żywiołów”, PWM, Kraków 2008; „Penderecki. Odzyskiwanie raju”, PWM, Kraków 2009; „12 spojrzeń na muzykę polską wieku apokalipsy i nadziei. Studia, szkice, interpretacje”, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 2011; „Chopin 2. Uchwycić nieuchwytne”, PWM – Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Kraków–Warszawa 2016.