Ignacy Łukasiewicz (1822 - 1882)

Z zagadnieniem ropy naftowej, Łukasiewicz zetknął się po raz pierwszy podczas studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie na wykładach z geologii poznał jej właściwości. Po uzyskaniu magisterium z farmacji na uniwersytecie w Wiedniu, swoją pracę zawodową poświęcił badaniom nad ropą naftową. W czasach mu współczesnych, ropa naftowa w Polsce była wykorzystywana jako lek dla zwierząt, smar do osi oraz do opału. Były również prowadzone pierwsze próby jej destylacji.

Nowatorskim rozwiązaniem Łukasiewicza było zastosowanie destylacji frakcyjnej oraz użycie stężonego kwasu siarkowego do wytrącenia węglowodorów żywicznych i roztworu sody do jego neutralizacji. Tak uzyskaną naftę wykorzystał w zaprojektowanej przez siebie lampie. Była to metalowa lampa o budowie cylindrycznej, w której płomień podtrzymywało powietrze, dopływające od dołu, poprzez ażurową osłonę palnika. Nafta była dostarczana ze zbiornika umieszczonego poniżej palnika, za pomocą knota. Płomień palnika osłaniała szklana, cylindryczna obudowa, zapewniająca równy i silny blask. Jej światło odpowiadało światłu 10 ÷ 15 świec. Przy świetle tak skonstruowanej lampy, w dniu 31 lipca 1853 r. po raz pierwszy przeprowadzono operację chirurgiczną. Data ta jest uważana za początek światowego przemysłu naftowego.

Rok później Łukasiewicz założył pierwszą na świecie spółkę naftową, a w 1856 roku destylarnię roby naftowej w Ulaszowicach koło Krosna. Spółka wydobywała ropę naftową w założonej kopalni w pobliskiej Bóbrce. Pierwszymi otworami eksploatacyjnymi były kopanki (studnie kopane ręcznie łopatami i kilofami). Z czasem technologia wydobycia ropy naftowej była unowocześniana, a kopanki zostały zstąpione otworami wiertniczymi. Już w roku 1861 Łukasiewicz użył do wiercenia otworów ręcznej wiertnicy udarowej, a z czasem do jej napędu zastosował maszynę parową. W tym okresie w kopalni w Bóbrce było już 60 studni eksploatacyjnych. Najgłębsza z nich o nazwie „Małgorzata” miała głębokość 150 m i eksploatowano z niej dziennie 4000 l ropy. W porównaniu z osiągnięciami amerykańskimi w tym okresie, był to ogromny sukces. W Ameryce na pierwsze złoże ropy naftowej natrafiono dopiero w 1859 r., w Pensylwanii i zbudowano szyb o głębokości 21 m.

Bardzo szybko przekonano się, że otrzymywana z ropy naftowej w procesie destylacji nafta, jest znacznie lepszym paliwem do ogrzewania i oświetlenia niż węgiel, drewno czy olej wielorybi. W tym okresie nastąpił szybki rozwój przemysłu wydobywczego i przetwórczego ropy naftowej. W latach 80. XIX wieku odkryto w Galicji duże złoża ropy naftowej w okolicy Kołomyi, a na przełomie XIX i XX wieku powstało Zagłębie Naftowe Borysławsko-Drohobyckie. Z biegiem lat odkrywano nowe złoża. W roku 1909 w Galicji wydobywano 2 miliony ton ropy rocznie (trzecie miejsce na świecie).

W Europie bardzo duże złoża odkryto również w Związku Sowieckim i w Rumunii. W 1920 roku pola naftowe były już eksploatowane w wielu krajach; w tym w: Kanadzie, Szwecji, Stanach Zjednoczonych, Peru, Wenezueli i na Ukrainie. W 1930 r. rozpoczęto na świecie pierwsze wiercenia morskie za złożami ropy i ich eksploatację.

Po I wojnie światowej rozpoczęto również wydobywanie gazu ziemnego. Polski przemysł naftowy zaczął jednak podupadać na skutek wyczerpania się złóż i zniszczeń wojennych. Ostateczny jego upadek nastąpił w 1939 r. kiedy pola naftowe zostały zbombardowane przez wojska niemieckie.

Ignacy Łukasiewicz był również wielkim patriotą i społecznikiem. Już w 1840 r. związał się z tajną organizacją Sprzysiężenie Demokratów Polskich. Został agentem Edmunda Dembowskiego, emisariusza Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Dembowski przybył do Galicji, w celu organizowania powstania krakowskiego. Łukasiewicz za swoją działalność konspiracyjną był dwukrotnie aresztowany.

Działalność przemysłową Łukasiewicz zawsze łączył z działalnością publiczną i społeczną. W 1868 r. został wybrany do Rady Powiatowej Krosna (działał w niej 13 lat), a w 1876 r. został posłem na Sejm Krajowy we Lwowie. Pracując w kilku komisjach, zainicjował ustawę na mocy której wosk ziemny i olej skalny (parafina i ropa naftowa) przestały być własnością państwową. Dzięki tej ustawie kopalnictwo naftowe przestało podlegać przepisom prawa austriackiego.

W roku 1866 stworzył Kasy Brackie i Kasy Gminne. Kasy Brackie były instytucjami ubezpieczeniowymi, chroniącymi pracowników i ich rodziny w razie wypadków i chorób. Kasy Gminne udzielały bezprocentowych pożyczek, uwalniając ludność od usług lichwiarzy. Z funduszy, częściowo własnych i kopalni, Łukasiewicz wybudował szkoły: w Chorkówce (szkoła koronkarstwa), Bóbrce, Żeglcach i Zręcinie. W Chorkówce ufundował kaplicę dworską, a w Zręcinie wybudował kościół. Wielu cerkwiom i kościołom dostarczał za darmo lampy i naftę do oświetlenia.

W 1873 r., w uznaniu zasług, został odznaczony przez papieża Piusa IX orderem św. Grzegorza i uzyskał godność szambelana papieskiego z prawem noszenia insygniów.

Również środowisko lekarskie i aptekarskie wyraziło swoje uznanie, wpisując Łukasiewicza na listę honorowych członków Towarzystwa Lekarzy Galicji oraz Towarzystwa Aptekarskiego we Lwowie. Współcześni mu ludzie uważali Łukasiewicza za człowieka o wielkim sercu, wielkiej skromności, chodzącego ze spuszczoną głową i z uśmiechem na twarzy. Ubrany był zawsze w długą, szarą czamarę (w XIX w. strój narodowy i patriotyczny).

W Bóbrce, na terenie stworzonej przez niego kopalni ropy naftowej, funkcjonuje obecnie Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza.

Biografia

Jan Boży Józef Ignacy Łukasiewicz urodził się 8 III 1822 r. w Zadusznikach (dekanat baranowski diecezji tarnowskiej). Jego rodzice Józef Łukasiewicz i Apolonia z domu Świetlik należeli do drobnej szlachty. Jego starsze rodzeństwo to: dwoje bracia (Aleksander i Franciszek) oraz dwie siostry (Emilia i Maria). Ignacy wychował się w atmosferze patriotycznych tradycji. Ojciec był uczestnikiem powstania kościuszkowskiego. Pierwszym jego nauczycielem był również wielki patriota, pułkownik wojsk polskich A. Woysym-Antoniewicz. W 1830 r. rodzina sprzedała majątek w Zadusznikach i przeprowadziła się do Rzeszowa, kupując małą kamienicę czynszową.

W wieku dziesięciu lat Łukasiewicz rozpoczął naukę w gimnazjum oo. Pijarów w Rzeszowie. System kształcenia w gimnazjum przygotowywał absolwentów do pracy urzędniczej i wojskowej w monarchii Habsburgów. Z powodu nagłej śmierci ojca i pogarszającej się sytuacji materialnej, w 1836 r. Łukasiewicz przerwał naukę i podjął pracę jako uczeń w aptece Antoniego Swobody w Łańcucie. W 1840 r. zdał egzamin tyrocynalny (kwalifikacyjny) przed Gremium Aptekarskim Obwodowym w Rzeszowie i awansował na pomocnika aptekarskiego. Podczas pobytu w Łańcucie nawiązał kontakt z patriotyczną organizacją konspiracyjną, Sprzysiężenie Demokratów Polskich. Zaprzyjaźnił się z Aleksandrem Tarłowskim, uczestnikiem powstania listopadowego. Za działalność organizacyjną został aresztowany, ale z braku konkretnych dowodów został zwolniony z wpisem do akt „politycznie podejrzany”.

6 X 1841 r. Łukasiewicz przeprowadził się do Rzeszowa, gdzie podjął pracę w obwodowej aptece Edwarda Hübla. W Rzeszowie ponownie nawiązał kontakt z organizacją patriotyczną. Apteka stała się miejscem spotkań konspiratorów. Tutaj poznał Edmunda Dembowskiego, emisariusza Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Zadaniem Dembowskiego była organizacja powstania na terenach Galicji.

W 1845 r. Ignacy Łukasiewicz został zaprzysiężony przez Dembowskiego na agenta rejonu Rzeszowa i Łańcuta. 19 II 1846 r.- został powtórnie aresztowany za działalność konspiracyjną i w dniu 27 XII został powtórnie zwolniony z aresztu z „powodu braku istotnych dowodów winy”. Sąd zobowiązał go do zwrotu kosztów postępowania. Równocześnie, został nałożony na niego dozór policyjny ze względu na „(…) jego zatwardziałość tudzież uparte zapieranie się winy, przedstawia się jako niebezpieczny osobnik na przyszłość, (…)”.

15 VIII 1848 r. Łukasiewicz podjął pracę jako pomocnik aptekarski w aptece „Pod Gwiazdą” Piotra Mikolascha. Była to znana w Galicji apteka z bardzo dobrze wyposażonym laboratorium. Z prowadzonego przez Łukasiewicza notatnika (Manuscript) wynika, że w laboratorium były wykonywane oprócz leków takie produkty jak: atrament, pokost, kit, kosmetyki, świece do ogni sztucznych itp. Natomiast brak jest zapisów, aby w aptece zajmowano się destylacją ropy naftowej (oleju skalnego) lub, by wykorzystywano ją do produktów leczniczych.

Po długich staraniach 15 IX 1850 r. Łukasiewicz otrzymał paszport na wyjazd do Krakowa, gdzie rozpoczął studia farmaceutyczne na Uniwersytecie Jagielloński, na Wydziale Filozoficznym. W ciągu jednego roku wysłuchał wszystkich wykładów przewidzianych w programie dwuletnich studiów. Jednak z przyczyn formalnych nie został dopuszczony do egzaminu końcowego. Pod koniec roku 1851 z powodu złej sytuacji materialnej przerwał studia i podjął pracę w podkrakowskiej fabryce. Pracując w niej jednocześnie zaliczył trzeci semestr studiów. Od 1852 r. Łukasiewicz kontynuował studia na Uniwersytecie Wiedeńskim gdzie 30 VII otrzymał tytuł magistra farmacji.

Z Wiednia powrócił do Lwowa, do apteki Piotra Mikolascha, jako pełnoprawny magister farmacji. Wraz z Janem Zehem, na zlecenie Piotra Mikolascha, prowadził badania nad wykonaniem Oleum Petraealbum (drogi lek sprowadzany z Włoch). Łukasiewicz, Zeh i Mikolasch zawiązali spółkę trzyosobową. Podstawowym surowcem do ich badań był olej skalny (ropa naftowa) sprowadzony ze Słobody Rungurskiej (wieś na Ukrainie w rejonie kołomyjskim). Badania zakończyły się sukcesem, ale produkt nie przyjął się na rynku. Chcąc wykorzystać spore zapasy sprowadzonej ropy, Ignacy Łukasiewicz i Jan Zeh kontynuowali swoje badania. Ponieważ Piotr Mikolascha zniechęcony niepowodzeniem wycofał się ze spółki, badania prowadzili sami w wynajętym pomieszczeniu.

W wyniku badań otrzymali produkt wydzielony w temp. 200-250oC, który nazywali naftą. Badania prowadzili wspólnie, jednak pomysł przeprowadzania destylacji i zastosowania ługowania w przeważającym stopniu pochodził od Ignacego Łukasiewicza.

Wyłącznym pomysłem Łukasiewicza był natomiast projekt konstrukcji lampy do spalania nafty. 31 VII 1853 r. lampą Łukasiewicza oświetlono szpital główny we Lwowie i po raz pierwszy przeprowadzono operację. Obecnie datę tę uważa się za początek przemysłu naftowego.

2 XII 1853 r. w Urzędzie Patentowym w Wiedniu Łukasiewicz i Zeh otrzymali patent o treści: „(…) wynalazek ropa naftowa na drodze chemicznej oczyszczona, że nadaje się do bezpośredniego użycia dla celów technicznych (…)”. Patent był ważny dwa lata. 23 XII 1853 r. uzyskali drugi patent ważny do 23 XI 1854 r. na produkcję parafinowych świec.

Na przełomie lat 1853/54 Ignacy Łukasiewicz przeprowadził się do Gorlic, gdzie wziął w dzierżawę aptekę. Zajmował się jej prowadzeniem i jako toksykolog i analityk badał ciała nagle zmarłych osób. W tym okresie również zajmował się dostosowywaniem lamp opalanych hydrokarburem, ozokerytem i fotogenem (inne pochodne ropy naftowej) do opalania naftą. W ten sposób stworzył pierwszą lampę uliczną, która oświetlała ulice Gorlic.

W tym samym czasie, Łukasiewicz razem z Tytusem Trzecieskim rozpoczęli prace górniczo- poszukiwawcze w Bóbrce, w miejscu wystąpienia naturalnych wycieków ropy naftowej na powierzchnię. Rozpoczęli eksploatację ropy, wykonując pierwsze otwory tzw. kopanki (studnie o boku ok. 1,2 m, kopane ręcznie łopatami, kilofami, itp.).

Z chwilą wybuchu epidemii cholery w 1855 r. Łukasiewicz ofiarnie z nią walczył, lecząc wszystkich z wielkim poświęceniem, niezależnie od statusu i wyznania. W 1856 r. Łukasiewicz wybudował rafinerię w Ulaszowicach koło Jasła (najpierw 2, a potem 3 kotły destylacyjne). Na przełomie lat 1857/58 przeprowadził się do Jasła, gdzie objął w dzierżawę aptekę.

20 IV 1858 r. Łukasiewicz ożenił się z Honoratą Marią Stacherską, swoją siostrzenicą. W związku małżeńskim urodziła się jedna córka, która zmarła po 22 miesiącach na zapalenie płuc. W maju tego roku, na wystawie organizowanej przez Cesarsko-Królewskie Towarzystwo Gospodarczo-Rolnicze w Krakowie, zaprezentował wyroby z rafinerii Ulaszowicach. Jego wyroby zostały uznane za najcenniejsze i wyróżniono je dyplomem.

15 II 1859 r. Łukasiewicz objął w dzierżawę aptekę w Brzostku, którą sprzedał we wrześniu tego samego roku, a od 15 maja kierował budową rafinerii w Klęczanach (4 kotły destylacyjne), której potem został dyrektorem. W październiku tego samego roku zawarł umowę z zarządem austriackich kolei państwowych na dostawę nafty do oświetlenia. 24 XII 1859 r. w rafinerii w Ulaszowicach wybuchł pożar. Rafineria nie została odbudowana, ponieważ mieszkańcy obawiali się następnych pożarów. W 1860 r. nafta z Klęczan została wyróżniona medalem na wystawie zorganizowanej przez Towarzystwo Rolnicze w Krakowie.

Właściciel ziemi w Bóbrce, Karol Klobassa, w 1861 r. uzyskał od starostwa w Krakowie nadanie górnicze, uprawniające do wydobywania żywic ziemnych. Od tego momentu, kopalnia stała się legalnym zakładem górniczym. Z powodu nieporozumień między udziałowcami, Łukasiewicz zrezygnował z udziałów w rafinerii w Klęczanach. Przeprowadził się do Polanki i przystąpił do budowy nowej rafinerii w Polance (20 kotłów destylacyjnych). Rafineria sprzedawała swoje produkty na Podkarpaciu, w monarchii habsburgskiej i w Berlinie. Dostawcą ropy do rafinerii została kopalnia w Bóbrce, gdzie Łukasiewicz dalej był dyrektorem.

W 1862 r. w kopalni w Bóbrce, Łukasiewicz do głębienia otworów wprowadził metodę ręcznego wiercenia udarowego. Pomysłodawcą metody był inżynier górniczy Henryk Walter. Ta metoda wiercenia szybko znalazła zastosowanie w kraju i za granicą, do wiercenia otworów do głębokości około 150 m. W 1863 r., z dochodów uzyskanych z rafinerii w Polance, wspólnicy dużą sumą pieniędzy wsparli powstańców styczniowych. W tym samym roku Łukasiewicz kupił majątek w Chorkówce i Leśniówce - w Chorkówce rozpoczął budowę domu.

W 1865 r. rafineria w Polance uległa zniszczeniu w pożarze. Łukasiewicz wybudował nową rafinerię w Chorkówce (12 kotłów destylacyjnych). Produkowano w niej dwa rodzaje nafty, gudrynę (asfalt) i ciężkie oleje maszynowe. Będąc właścicielem rafinerii, w 1866 r. założył dla swoich pracowników Kasy Brackie i Kasy Gminne.

W 1868 r. Łukasiewicz został wybrany do Rady Powiatowej Krosna, w której zasiadał do roku 1881. W okresie tym z funduszy, częściowo własnych i częściowo kopalni, wybudował szkoły: w Bóbrce, Żeglcach i Zręcinie. W Chorkówce ufundował kaplicę dworską, a w Zręcinie wybudował kościół. Wielu cerkwiom i kościołom dostarczał za darmo lampy i naftę do oświetlenia.

Na Międzynarodowej Wystawie w Wiedniuw 1873 r. Łukasiewicz zaprezentował produkty z kopalni w Bóbrce i otrzymywane w rafinerii w Chorkówce. Międzynarodowa Komisja przyznała mu medal, za wystawioną naftę i asfalt oraz dyplom uznania za zasługi dla przemysłu naftowego. Łukasiewicz został wpisany na listę honorowych członków Towarzystwa Lekarzy Galicji oraz Towarzystwa Aptekarskiego we Lwowie.

Łukasiewicz razem z Karolem Klobassą prowadził starania o założenie w Bóbrce niższej szkoły górniczej. Zadaniem szkoły miało być szkolenie pracowników dozoru ruchu i robotników dla kopalni nafty. Starania były bezskuteczne pomimo poparcia środowiska. Do utworzenia szkoły doszło dopiero po śmierci Łukasiewicza, w 1885 r. w Ropiance została otworzona Praktyczna Szkoła Wiercenia Kanadyjskiego.

Sukcesem okazało się założenie w roku 1876 szkoły koronkarstwa dla dziewcząt (12 uczennic) w Chorkówce. Koszt budowy został pokryty z własnych funduszy Łukasiewicza. Szkoła wkrótce zdobyła znaczny rozgłos i zasłynęła z wysokiego poziomu nauki.

Mając duże uznanie wśród społeczeństwa regionu podkarpackiego, w październiku 1876 r. Łukasiewicz został wybrany na posła do Sejmu Krajowego we Lwowie z gmin wiejskich z okręgu Krosno-Dukla-Żmigród. Funkcję tę pełnił aż do śmierci. Brał czynny udział w pracach różnych komisji. W 1877 r. Łukasiewicz przewodniczył Kongresowi Naftowemu we Lwowie. Tematem obrad kongresu było omówienie bieżącej sytuacji przemysłu naftowego w Polsce. Kongres ułożył również plan następnych działań, które miały przyczynić się do jeszcze szybszego rozwoju przemysłu naftowego. Rok później, w 1878 r. z inicjatywy Łukasiewicza powołano przy Wydziale Krajowym Radę Górniczą, jako organ doradczy we wszystkich sprawach naftowych.

7 I 1882 r.– Ignacy Łukasiewicz zmarł na zapalenie płuc i został pochowany 11 stycznia na cmentarzu parafialnym w Zręcinie.

W dniu jego śmierci ukazał się pierwszy numer czasopisma „Górnik”, które powstało również za jego staraniem. W „Górniku” taka ukazała się notatka:

„Na wstępie zadania ciężkim jesteśmy dotknięci ciosem, w ś.p. Ignacym Łukasiewiczu traci kraj niezwykłego człowieka, cały zaś przemysł naftowy swego twórcę i najgorliwszego opiekuna; -na wstępie też pisma naszego wynurzyć pragniemy głęboki żal po nieodżałowanym mężu, który na każdym polu pracy narodowej wszystkie swoje siły i środki dla dobra powszechnego poświęcał, pragniemy przypomnieć wyjątkowe cnoty i zasługi, które ukrywając się w cieniu skromności, tem wyżej postawione być winny. Życie ś.p. Łukasiewicza z podwójnego stanowiska zdaniem naszym ocenić należy: jako obywatela kochającego a wiernego syna ojczyzny i człowieka w ogólności i jako przemysłowca. Jeżeli pamięć jego na zawsze utrwaloną zostanie przez wynalazek oświetlenia naftowego i otworzenie znakomitego a nowego działu ekonomicznego, to zasłużył on na nią w równej mierze.”

Opracowała: mgr inż. Małgorzata Wagner-Niczyporuk